Η αγάπη άργησε μια μέρα (Λιλή Ζωγράφου).

Από τα 23 βιβλία μου είναι εκείνο που με πόνεσε περισσότερο. Θα το έλεγα ερωτικό αν δεν κυριαρχούσε σε συτό η απάνθρωπη σκληρότητα της πατριαρχικής οικογένειας. Οι βασικοί χαρακτήρες είναι καθωσπρέπει γυναίκες που σπαταλούν τη ζωή τους στις κοινωνικές συμβάσεις και την ερωτική στέρηση.Λ. Ζ. Μια παλιομοδίτικη ιστορία που ξετυλίγεται σαν μαγευτικό παραμύθι, χάρη στην ομορφιά και τη λαχτάρα των ηρωίδων που αντιστέκονται στον αμείλικτο χρόνο, περιμένοντας καρτερικά την προσγείωση του μεγάλου έρωτα. Γιατί υπήρχε μια εποχή που η αγάπη αργούσε να' ρθει. Αυτό είναι το πλέον γνωστό και ευπώλητο βιβλίο της συγγραφέως. Στην επιτυχία του αυτή συνέβαλε μάλλον πολλά και η μεταφορά του στη μικρή οθόνη πριν μερικά χρόνια. Και σ’ αυτό το μυθιστόρημα η συγγραφέας καταπιάνεται με ένα από τα πλέον αγαπητά της θέματα: τις εμμονές των ανθρώπων στα περί του σωστού, στις μικρές κλειστές κοινωνίες. Είναι η ιστορία της Ερατώς. Μιας έφηβης που γνωρίζει κάποιον ιταλό στη διάρκεια της κατοχής, τον οποίο ερωτεύεται, χωρίς καλά καλά να καταλαβαίνει τι πάει να πει έρωτας. Ο ιταλός θα γίνει και ο πατέρας του παιδιού της, μιας κόρης που δε θα μάθει την αλήθεια για το ποια είναι η μάνα της, παρά στο τέλος της ιστορίας. Όλοι οι ήρωες του βιβλίου είναι υπόδουλοι στα πάθη τους. Όλοι είναι βαθιά ανθρώπινοι χαρακτήρες, που αγνοώντας τι πάει να πει ζωή, νομίζουν πως ζούνε, ή ακόμη χειρότερα, επιλέγουν συνειδητά να επιβιώνουν μέσα στις ψευδαισθήσεις τους. Η Ζωγράφου δε χαρίζεται καθόλου στους ήρωές της. Επιφυλάσσει σε όλους, ακόμη και στους πλέον αγαπητούς, μια σκληρή μοίρα. Βάζει όλη την οργή της μέσα στην Ερατώ και την οδηγεί στο να κατακεραυνώσει την κοινωνία. Την χτυπάει αλύπητα και τη λυτρώνει κάθε στιγμή, τη λυπάται και τη δικαιώνει.Η Ερατώ λειτουργεί κάπως σα μια συλλογική συνείδηση: λέει όσα σκέφτονται αλλά δε λένε οι άλλοι, είναι το μαύρο πρόβατο και ταυτόχρονα ο φάρος της ελπίδας, τρυφερή ως τα άκρα και κυνική ως ακόμη πιο πέρα, αφού δε θα διστάσει να φτύσει κατάμουτρα την ίδια της την κόρη. Μέσα από τον πόνο γίνεται μια ασυμβίβαστη που δε θα μπορέσει ποτέ να αντικρύσει τη χαρά. Η ιστορία της Ερατώς είναι η ιστορία της καταπίεσης των γυναικών μέσα από μυθιστορηματική φόρμα. Είναι η ιστορία της δουλείας που πολλές γυναίκες, ακόμη και σήμερα θεωρούν καθήκον. Είναι η ιστορία της ανόδου και της πτώσης πολλών δήθεν κοινωνικών ψευδαισθήσεων. Οι αφορισμοί δίνουν και παίρνουν σ’ αυτό το βιβλίο: "Η τιμή; Λειτουργεί σαν φονικό όπλο για το θύμα και σαν ελαφρυντικό για το φονιά""Δεν είχε ποτέ ηλικία, όπως όλοι που δεν αγαπήθηκαν""Οι τίτλοι δικά μας κατασκευάσματα είναι, εμείς τα αποδίδουμε σε κάποιους είτε από δουλοπρέπεια ή κι από άγνοια""Η γυναίκα είναι ένα φυσικό αγαθό όπως κι η γη και το ποτάμι""Ο καθένας μας είναι αθώος ώσπου να γνωρίσει τη χυδαιότητα, τη βαναυσότητα των απάνθρωπων, ώσπου να βουτήξει ως το λαιμό στη λάσπη που εκκρίνει ο άλλος""Τι θα πει ελευθερία; Μα η αθωότητα να μη γνωρίζεις την ασκήμια των ανθρώπων. "Μόνο ως τότε είσαι λεύτερος""Ο θάνατος δεν είναι το χειρότερο. Το χειρότερο είναι ο άνθρωπος""Πρέπει να ’χεις μέσα σου την ελευθερία για να την αναγνωρίσεις όταν τη συναντήσεις""Πεθαίνω από τη χαρά μου πως ο τύραννος πέθανε"Όταν η κουβέντα φτάνει στο πρόσωπο της μάνας, τότε οι λέξεις γίνονται ποίηση: "Η μάνα μας ήταν γλυκοφιλούσα ζωοδότρα, ζέσταινε τις βαρυχειμωνιές και ξαναστέριωνε την ομορφιά του κόσμου. Όχι δεν ήταν Θεός, είναι αδιάφορος αυτός, η μάνα μας αγαπούσε, Θεέ πόσο αγαπούσε αν μου σκίσεις με μια μαχαιριά το δέρμα δεν θα τρέξει αίμα μα η αγάπη της, τέτοια αγάπη βύζαξα. Και το πιστεύω όταν την αποκαλώ αντιαγία γιατί οι άγιοι κι ο Θεός έχουν απάνθρωπες απαιτήσεις από τους θνητούς, ενώ η μάνα μας, τόσο ενάρετη η ίδια, ήξερε πόσο αντιανθρώπινο είναι το να είσαι αλάθητος.Οχτώ φορές πλάστηκε μέσα της ο κόσμος κι έσκισε τα τοιχώματα ανυπόμονα να βγει στο φως πασπατεύοντας για αγάπη.Η Λιλή Ζωγράφου μ’ αυτό το μεγαλοπρεπές λιτό κείμενο καταφέρνει να παρασύρει τον αναγνώστη σε σκέψεις, να τον κάνει να δει τη ζωή με άλλο μάτι, να ανοίξει την καρδιά του σε ανυποψίαστες αλήθειες. Πρόκειται για ένα από τα πιο όμορφα μικρά διαμάντια της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.Λίγα λόγια για την Λιλή Ζωγράφου:Η Λιλή Ζωγράφου γεννήθηκε το 1922 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Σπούδασε φιλολογία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής διακρίθηκε για την αντιστασιακή της δράση. Αν και έγκυος πιάστηκε και φυλακίσθηκε. Μέσα στη φυλακή γέννησε και την κόρη της ποιήτρια Ρένα Χατζηδάκη. Αμέσως μετά την αποφυλάκιση της εργάστηκε σε αρκετά περιοδικά και εφημερίδες. Τα άρθρα της διακρινόταν από έντονη αμφισβήτηση της αστικής τάξης και του καθωσπρεπισμού. Στη διάρκεια της δικτατορίας η Λιλή Ζωγράφου βρισκόταν στο Παρίσι. Με την πτώση της χούντας επέστρεψε στην Ελλάδα. Δημοσίευσε συνολικά 24 βιβλία ανάμεσα τους μυθιστορήματα, νουβέλες, δοκίμια καθώς και θεατρικά έργα. Το πρώτο της έργο ήταν μια συλλογή από διηγήματα με τίτλο "Αγάπη" το 1949. Η συγγραφική συνέχεια της ήταν το 1959 ένα δοκίμιο-μελέτη για τον Νίκο Καζαντζάκη, με το οποίο, αν και προκάλεσε κάποιες αντιδράσεις, καθιερώθηκε στην Ελληνική Λογοτεχνία. Το βιβλίο το οποίο προκάλεσε τις περισσότερες αντιδράσεις κυρίως από την πλευρά της Εκκλησίας ήταν το "Αντιγνώση, τα δεκανίκια του Καπιταλισμού" (1974). Το μυθιστόρημα όμως της Λιλής Ζωγράφου με τις περισσότερες ίσως πωλήσεις είναι το "Η αγάπη άργησε μια μέρα" (1994). Το βιβλίο αυτό διασκευάστηκε για την Ελληνική τηλεόραση και σκηνοθετήθηκε από τον Κώστα Κουτσομύτη. Η Λιλή Ζωγράφου άφησε την τελευταία της πνοή και κληρονομιά το πλούσιο συγγραφικό της έργο στις 2 Οκτωβρίου του 1998 στο Ηράκλειο της Κρήτης.Τα περισσότερα από τα βιβλία της Λιλής Ζωγράφου επανακυκλοφορούν από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια.